Legendarny monaster w Jabłecznej 

Wśród najstarszych zachowanych dokumentów, dotyczących obiektu, jest dekret króla Zygmunta I Starego będący potwierdzeniem kupna Jabłecznej z monasterem św. Onufrego w 1522 r. Pismo jest dowodem, na to, iż w miejscowości, w tym czasie, istniała cerkiew prawosławna.

Kolejnym dowodem na działalność monasteru jest fakt, iż przebywał w niej w 1527 r. zakonnik Cyryl. Najpewniej spędzał czas na modlitwie w cerkwi, już jedenaście lat wcześniej, świadczy o tym złożony przez niego trzeci stopień ślubów zakonnych, co zostało odnotowane w księgach monasteru. Był on anachoretą czyli przestrzegał surowego postu i podejmował się różnych umartwień, a także poświęcał się kontemplowaniu Pisma Świętego i czytaniu literatury religijnej. Jego rytm dnia wyznaczała asceza, której poświęcił się, by zbliżyć się do Boga.  W zbiorach klasztoru znajduje się też ręcznie przepisana Ewangelia, na której widnieje podpis z dedykacją i datą – 1498 r. Uznaje się, że jest to pierwsza Ewangelia, która była używana w klasztorze mieszczącym się w Jabłecznej. Stąd przyjmuje się, że monaster założono właśnie w tym roku.

Jedyny monaster

W tym okresie wieś należała do zamożnego roku Zaberezińśkich. Rodzina była wyznania prawosławnego, dlatego po cudownym ukazaniu się ikony u brzegu rzeki Bug, sprowadziła mnichów, zlecając im patronat nad nową świątynią. Kolejnym właścicielami ziemskimi, fundującym wyposażenie cerkwi i klasztoru były szlacheckie rodziny Boguszów, Prońskich i Leszczyńskich. W wyniku Unii Brzeskiej zawartej w 1596 r. i tworzącej kościół unicki, większość cerkwi prawosławnych na terenach południowego Podlasia zostało przekształconych w świątynie unickie. Jedyny na tych terenach, ostał się jako prawosławny -  monaster św. Onufrego.

Kiedy doszło do III rozbioru Polski w 1795 r. jabłeczyńska cerkiew znalazła się pod panowaniem Austrii. Wówczas klasztor i monaster zaczęły podlegać pod bukowińskiego biskupa prawosławnego. Kiedy Jabłeczna została przyłączona wraz z innymi ziemiami do Królestwa Polskiego, znalazła się pod opieką mińskiego biskupa prawosławnego. Od 1840 r. kiedy powstało arcybiskupstwo, arcybiskup warszawski Antoni zdecydował o rozpoczęciu budowy murowanej świątyni i klasztoru. Powstałe w XVII wieku, z inicjatywy ihumena Makarego, zabudowania były tak zniszczone, że nie nadawały się do remontu. W 1838 r. do Jabłecznej przyjechał arcybiskup warszawski Antoni, który poświęcił kamień węgielny pod budowę cerkwi. Prace trwały dwa lata. W 1840 r. świątynia została oddana do użytku. Podobnie jak dziś miała owalną kopułę, na której szczycie znajdował się krzyż, obok postawiono również murowaną dzwonnicę i piętrowy dom zakonny z kaplicą mieszczącą się na parterze. Miejsce zostało otoczone wysokim murem.  (...)

Cały artykuł przeczytacie w papierowym i elektronicznym wydaniu Słowa Podlasia z 29 czerwca