Umowę na wybudowanie pałacu w Białej podpisano dokładnie 18 kwietnia 1622 roku, a zleceniodawcą był Aleksander Ludwik Radziwiłł. Budynek zaprojektował Paweł Negroni, on wybrał też lokalizację w zachodniej części miasta, na północnej krawędzi doliny Krzny. Dzięki temu zamek był chroniony nie tylko przez liczne obwałowania, ale również przez rozległe bagna i rozlewiska rzeki.
Wizyty króla i hetmana
Pałac wzniesiono na planie prostokąta z czterema pięciobocznymi wieżyczkami w narożach, trójakardową loggią na osi fasady oraz dwiema prostokątnymi, które ujmowały podobne arkadowanie na elewacji południowej. Całość była częściowo podpiwniczona i zwrócona fasadą ku północy. Układ wnętrz parteru i piętra wyznaczały mury, tworzące przejrzystą siatkę pomieszczeń.
Pałac wyposażono stosownie do potrzeb magnackiego rodu Radziwiłłów, który chciał mieć w Białej okazałą rezydencję. W roku 1628 z inicjatywy Tekli z Wołłowiczów, pierwszej żony Aleksandra Ludwika, wybudowano kaplicę pw. św. Józefata. W tym samym czasie powstała też dolna część wieży zamkowej i rozpoczęto budowę fortyfikacji.
Około 1650 r. Aleksander Ludwik przekazał dobra bialskie wraz z pałacem swojemu synowi Michałowi Kazimierzowi, który rozbudował fasadę budynku na linii wschód-zachód. W pewnej odległości od pałacu wybudowano dwie skrajne wieżyczki, które połączono z bryłą główną arkadowymi galeriami na kolumnach. Stanowiły one godne tło dla wszelkiego rodzaju ceremonii oraz zgromadzeń sejmikowych, bo za czasów Mikołaja Kazimierza bialski pałac stał się miejscem ważnych wydarzeń politycznych i rodzinnych. W 1653 r. gościł tu król Jan Kazimierz, a w 1655 r. odbył się tu zjazd stanów litewskich. W 1668 r. przebywał tu po raz ostatni Jan Kazimierz, a w latach 1671-1674 w pałacu goszczono wielokrotnie Jana III Sobieskiego, jeszcze jako hetmana.
Rozkwit za czasów księżnej Anny
Po śmierci Michała Kazimierza w 1681 r., dobrami bialskimi zarządzała jego żona Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa, a następnie jej syn Karol Stanisław Radziwiłł. Na jego polecenie architekt Andrzej Józefat Jeziornicki dokończył budowę wieży zegarowej oraz parterowych oficyn, apteki, laboratorium i skarbczyków. Wieżę połączono z bramą wjazdową, ćwierćkolistym, ciemnym tunelem. Stąd prowadził główny, oficjalny ciąg komunikacyjny z miasta na dziedziniec przedpałacowy. Rozbudowę prowadzono do znacznego zniszczenia miasta i zrujnowania zamku przez Szwedów w 1706 roku.
Jego odbudowę rozpoczęła w 1728 r. żona Karola Stanisława – Anna z Sanguszków Radziwiłłowa. Dzięki jej staraniom przeprowadzono remont pomieszczeń pałacowych, w 1731 r. urządzono w pałacu gabinet chiński. Był on wyposażony w meble z chińskimi wzorami, piece z kaflami „bialskiej roboty z osobami chińskiemi pozłacistemi”, lampy chińskie, a ściany zostały obite płótnem w kwiaty. W 1737 r. odrestaurowano i obito blachą baszty, urządzono złoty gabinet w wieżyczce wschodniej, wstawiono okna w sali wielkiej od ogrodu, a na wieży zamkowej umieszczono zegar. Wzniesiono spichrze, magazyny i stajnie. W tym czasie nową fasadę uzyskała też brama wjazdowa do pałacu. W 1740 r. ściany niektórych komnat ozdobiono kosztownymi tkaninami. Rok później A.H. Goffaux prowadził nadzór nad przebudową oficyn, remontem galerii i naprawą dachu nad pałacem. Malowaniem kaplicy, komnat oraz klatki schodowej zajął się Antoni Mellano. Od 1745 r. malowaniem ornamentów w zamkowych salach zajmował się malarz Ernest. Księżna Anna zatrudniała na bialskim zamku dziesiątki rzemieślników i malarzy, którzy upiększali pałacowe wnętrza. Sprowadzała też do Białej meble z Gdańska, drogocenne tkaniny, kamienie szlachetne oraz wyroby ze srebra i złota z Paryża, Królewca czy Warszawy. Własne manufaktury na potrzeby dworu wytwarzały kobierce, kilimy, tapiserie, gobeliny i wyroby z fajansu.
Od strony miasta założenie pałaców otaczała szeroka fosa oraz 7,5-metrowe wały ziemne. Do zespołu prowadziły trzy drogi: jedna od strony miasta, druga od strony przedmieścia Wola, gdzie znajdował się folwark i zwierzyniec, obok figury św. Jana Niepomucena, natomiast trzecia wiodła od strony dzisiejszego Sławacinka Starego i prowadziła przez bramę koszarską.
Teatr w pałacu i galeria
Od maja 1747 roku Białą, po śmierci matki, zarządzał Hieronim Radziwiłł i w tym czasie podjęto prace projektowe, mające uczynić z zamku siedzibę godną magnata o królewskich ambicjach.
To za jego czasów rozbudowano pałac i wyremontowano fortyfikacje. W latach 1756-62 (czyli za panowania Hieronima i później Michała Kazimierza „Rybeńko” ) przebudowano dach pałacu, tak by mogła się tam zmieścić sala teatralna. Były w niej malowane na biało ściany, triada półkoliście zamkniętych okien, od strony północnej i prawdopodobnie od strony południowej. Książę Hieronim Radziwiłł ściągał do pałacu aktorów francuskich z Warszawy, utworzył też w 1753 r. teatr marionetek.
(...)
Cały artykuł przeczytacie w papierowym i elektronicznym wydaniu Słowa Podlasia z 1 marca
Źródła: Antoni Jodłowski, „Założenie pałacowe Radziwiłłów w Białej Podlaskiej”, Biała Podlaska 1992; Stanisław Jadczak „Biała Podlaska. Dzieje miasta i jego zabytki”, Lublin 1993; Archiwum Słowa Podlasia
Napisz komentarz
Komentarze